Imprezy i wycieczki | Biuro | Kontakt

Szlak noszący imię Mikołaja Kopernika jest dalekobieżnym szlakiem łączącym Olsztyn z Grudziądzem. Prowadzi przez teren trzech województw: warmińsko-mazurskiego, pomorskiego oraz kujawsko-pomorskiego i jest utrzymywany przez znakarzy zrzeszonych w czterech oddziałach PTTK. Jego opis podzielimy również na cztery odcinki.

ODCINEK OLSZTYN - MINGAJNY
Odcinek ten znajduje się pod opieką działaczy z Oddziału Warmińsko-Mazurskiego PTTK w Olsztynie. Prowadzi od Olsztyna przez Dobre Miasto i Lidzbark Warmiński do Mingajn. Jego długość wynosi 87 km.

ODCINEK MINGAJNY - KĘPKI
Ten odcinek znajduje się pod opieką działaczy z Oddziału PTTK Ziemi Elbląskiej w Elblągu. Jego długość wynosi 159,2 km. Odcinek szlaku Braniewo PKP - Elbląg port jest częścią Międzynarodowego Szlaku Dalekobieżnego E-9, o przebiegu Atlantyk - Morze Północne - Morze Bałtyckie (Świnoujście - Hel - Gdańsk - Elbląg - Braniewo, długość 542 km).

Od przystanku PKS w Mingajnach kierujemy się na zachód i zgodnie z kierunkiem znaków szlaku czerwonego, który biegnie tutaj szosą, podążamy przez PGR Kumajny (4,4 km) do dużej wsi Henrykowo (7,3 km). Przechodzimy przez wieś, gdzie szlak prowadzi teraz szosą w kierunku północnym i po ok. 1 km skręca w prawo, w polną drogę, która doprowadza nas do wsi Borowiec (12,2 km). Przechodzimy przez wieś i dalej asfaltową szosą wchodzimy na wzniesienie, z którego roztacza się malowniczy widok na okolicę i widoczne w oddali Pieniężno. W lewo od miasta (widoczna w oddali) szeroka dolina rzeki Wałszy. Ze wzgórza, dalej szosą dochodzimy do miasta Pieniężno.

Przez Pieniężno przechodzimy ul. Lidzbarską, następnie szlak skręca w lewo, w kierunku widocznego w oddali kościoła (18,4 km). Przechodzimy obok kościoła, gdzie schodzimy po schodach w dół, do rzeki Wałszy. Dochodzimy do polnej drogi, gdzie przy zabudowaniach skręcamy w lewo i wchodzimy do rezerwatu „Dolina rzeki Wałszy“. Szlak prowadzi nas lewym brzegiem. Po drodze spotykamy kapliczkę z XIX w., a przy niej miłe miejsce odpoczynku. Można tu zejść ze szlaku znakowanego, przejść na drugą stronę Wałszy przez mostek i przeciwległym stokiem oraz polną drogą dojść do Seminarium oo. Werbistów. Od kapliczki szlak czerwony biegnie dość bagnistym terenem, w dni deszczowe należy więc wybierać ścieżki położone wyżej. Uważnie trzymając się kierunku znaków szlaku czerwonego wychodzimy na skraj lasu (24,7 km), a następnie ścieżką przez łąkę dochodzimy do polnej drogi, obok przydrożnej kapliczki. Tutaj skręcamy w prawo i brukowaną drogą idziemy do wsi Wojnity (25,6 km).

Przechodzimy przez wieś. Tutaj szlak przecina rzekę Wałszę ostatni raz, w odległości 10 km na południowy zachód rzeka ta wpada do Pasłęki. Szlak czerwony biegnie dalej drogami wśród pól i mieszanych lasów przez Brzostki (28,8 km). Za wsią przekraczamy asfaltową szosę Pakosze - Orneta i wchodzimy w las mieszany. Po ok. 900 m rozpoczynają się pola uprawne. Piaszczystą drogą obsadzoną brzozami dochodzimy do Długoboru (33,2 km). Po zwiedzeniu ciekawego kościoła ruszamy w dalszą wędrówkę szosą, wśród uprawnych pól, przez wieś Łozy (36,1 km), PGR Kanigowo do betonowego mostu na rzece Pasłęce, która płynie tu wartkim prądem, w głębokim jarze. Za mostem szlak wchodzi w las. Następnie polną drogą idziemy do wsi Sopoty. Tam szlak zmienia kierunek na północny i skręca w prawo. Szosą asfaltową doprowadza nas do wsi Ławki (45,0 km).

Mijamy wieś Ławki i dalej szlakiem czerwonym podążamy drogą asfaltową do skrzyżowania dróg w pobliżu dawnej leśniczówki Książki. Na skrzyżowaniu w prawo możemy zejść do Dębin, zaś w lewo udać się do Starego Siedliska. Szlak prowadzi jednak na wprost, gdzie na skraju lasu napotykamy tablicę informującą, że wchodzimy do rezerwatu przyrody „Ostoja Bobrów na rzece Pasłęce“. Podążamy leśną drogą, z której po kilkuset metrach z prawej strony dostrzeżemy stromy brzeg jeziora Pierzchalskiego. Warto nad nim stanąć i obejrzeć jezioro. Gdy droga sprowadzi nas do niewielkiej doliny przetniemy strumyk, a z prawej strony ukaże nam się niewielka zatoka jeziora Pierzchalskiego. Po wyjściu z dolinki spotkamy tablice i znaki ścieżki dydaktycznej „Leśne prawdy“ utworzonej przez Nadleśnictwo Zaporowo. Ścieżka zatacza pętlę prowadząc w prawo, jednak my wędrujemy w dotychczasowym kierunku mijając kolejne przystanki ścieżki i odkopane przez archeologów dawne cmentarzysko kurhanowe z wczesnej epoki żelaza. Po ok. 500 m dochodzimy do leśnego parkingu i początku/końca ścieżki dydaktycznej. Z lewej strony dochodzi droga asfaltowa. Szlak prowadzi nadal na wprost wzdłuż ogrodzenia szkółki leśnej, przy której z prawej strony spotkamy głaz narzutowy - pomnik przyrody. Na końcu ogrodzenia ścieżka dydaktyczna skręca w prawo, zaś szlak prowadzi w dotychczasowym kierunku pośród urządzeń ścieżki zdrowia. Zachęcamy do ćwiczeń. Po ok. 1 km dochodzimy do skrzyżowania dróg leśnych, na którym skręcamy w lewo i podchodzimy na niewielkie wzniesienie. Szlak skręca w prawo, po chwili w lewo i prowadzi dobrą leśną drogą kilkaset metrów do parkingu z ławkami zlokalizowanego na zakręcie drogi w prawo. Wychodzimy z rezerwatu „Ostoja Bobrów na rzece Pasłęce“. Stąd już tylko kawałek do końca lasu i kolejnego skrętu szlaku, tym razem w lewo. Odtąd pośród pól udajemy się Drogą Miłosną do widocznych przed nami zabudowań wsi Chruściel. Dochodzimy do drogi wojewódzkiej nr 506, skręcamy w prawo i podążamy nią pośród zabudowań. Mijamy liczne krzyże i kapliczki przydrożne, sklep spożywczy, a za XVIII-wiecznym kościołem pw. św. Trójcy wchodzimy na chodnik i idziemy nim prawie do końca wsi. Za szkołą opuszczamy drogę wojewódzką i skręcamy w prawo. Odtąd asfaltową drogą wędrujemy kilka kilometrów do mostu nad jeziorem Pierzchalskim. Mijamy po drodze stację radarową z nowoczesnym radarem w kształcie olbrzymiej kuli i skrzyżowanie z drogą do Pierzchał. Za mostem opuszczamy asfalt i skręcamy w lewo w leśną drogę. Przy skrzyżowaniu, z prawej strony na niewielkim wzniesieniu, znajdują się ruiny jednej z fortyfikacji dawnej Pozycji Lidzbarskiej zwanej też Trójkątem Lidzbarskim. Idąc leśną drogą mijamy z lewej strony pole biwakowe i parking, a po kilkuset metrach dochodzimy do bramy i zapory na rzece Pasłęce (61,1 km). Przed nią szlak skręca w prawo i obok kolejnej ruiny fortyfikacji Pozycji Lidzbarskiej wprowadza na leśną ścieżkę pnącą się pod górę. Trzymamy się kierunku znaków szlaku, który wije się lasem wzdłuż rzeki Pasłęki. Spotkamy tu kolejne schrony Pozycji Lidzbarskiej. Dochodzimy do dużej polany, gdzie szlak skręca w prawo i początkowo brzegiem polany, a następnie leśną ścieżką doprowadza nas do osady Gronkowo (66,4 km), gdzie skręcamy w lewo, na szosę asfaltową relacji Braniewo - Pieniężno. Idąc szosą w kierunku północnym przechodzimy przez wiadukt nad drogą krajową S-22 zwaną często “Berlinką“ (67,9 km), a następnie przez PGR Bemowizna (69,6 km), gdzie z lewej strony (ok. 200 m) stacja PKP, dalej przez wieś Szyleny (73,8 km) dochodzimy do dworca kolejowego przy ul. Kościuszki w Braniewie (76,6 km).

Sprzed dworca PKP w Braniewie (76,6 km), gdzie kończy (zaczyna) swój bieg Międzynarodowy Szlak Dalekobieżny E-9, wychodzimy ul. Kościuszki, biegnącą w kierunku centrum miasta. Dochodzimy do skrzyżowania, gdzie przechodzimy prosto i dochodzimy do Placu Piłsudskiego, przy którym targowisko miejskie. Tutaj skręcamy w lewo i przechodząc przez kładkę na rzece Pasłęce wychodzimy na drugiej stronie, naprzeciw okazałego spichlerza.

Tutaj skręcamy w prawo i zgodnie z kierunkiem znaków szlaku czerwonego, deptakiem biegnącym wzdłuż rzeki dochodzimy do kościoła św. Krzyża. Wchodzimy na szosę, gdzie skręcamy w prawo, by po ok. 600 m skręcić w lewo, w polną drogę (80,0 km) biegnącą aleją drzew. Przez wsie Józefowo (80,6 km) i Podgórze (82,2 km) idziemy teraz do wsi Cielętnik (84,1 km). Przechodzimy przez wieś i ok. 500 m od centrum wsi, mijamy boczną drogę, która odbiega w prawo i prowadzi do pobliskiego rezerwatu „Cielętnik“. Idziemy dalej prosto szlakiem, który biegnie teraz lasem mieszanym, wzdłuż linii kolejowej Braniewo - Frombork - Elbląg. Przed rzeką Baudą na wysokości przejazdu kolejowego (87,0 km) skręcamy w lewo. Uwaga! Ok. 150 m po prawej stronie od drogi za przejazdem kolejowym usytuowane jest grodzisko „Sądkowo“. Dalej idziemy drogą z płyt betonowych wzdłuż rzeki Bauda miejsca wypoczynkowego na szlaku rowerowym Green Velo. Tu przechodzimy na drugą stronę rzeki (89,2 km) i dalej wraz ze szlakiem rowerowym wędrujemy się w kierunku Fromborka. Po przejściu przez tory kolejowe (90,4 km) dochodzimy do ul. Zielonej którą dochodzimy do ul. Mikołaja Kopernika a dochodzimy do centrum Fromborka, w pobliżu pomnika Mikołaja Kopernika (92,2 km).

We Fromborku przy pomniku Kopernika skręcamy w lewo i pnąc się pod górę wchodzimy na Wzgórze Katedralne. Z lewej strony mijamy ul. Katedralną i nie zmieniając kierunku marszu ul. Ignacego Krasickiego dochodzimy do kolejnego skrzyżowania. Skręcamy w prawo, a po chwili w lewo i wychodzimy z miasta. Asfaltową drogą wijącą się pośród wzniesień dochodzimy do Góry Żurawiej, na której w niewielkim lesie znajduje się obserwatorium astronomiczne. Po kolejnym kilometrze osiągamy skrzyżowanie, przy którym kończy się asfalt. Z lewej strony pozostawiamy zabudowania Ronina i nie zmieniając kierunku marszu podążamy szutrową drogą do miejscowości Nowiny. W centrum wsi, po prawej stronie, znajduje się wiata turystyczna. Minąwszy wieś szlak wprowadza nas w las i wiedzie główną leśną drogą. Po 1,6 km napotykamy skrzyżowanie dróg leśnych, na którym skręcamy w prawo i schodzimy do doliny Narusy. Odtąd skrajem lasu podążamy do miejscowości Krzyżewo, przez którą przechodzimy drogą asfaltową mijając zabytkowe kapliczki. Za ostatnimi zabudowami opuszczamy asfalt i skręcając w lewo zagłębiamy się w las. Mijamy skrzyżowanie z drogą wojewódzką nr 504 i idziemy, początkowo utwardzoną, a następnie dość piaszczystą drogą leśną. Po ok. 2 km docieramy do Chojnowa. Na skrzyżowaniu w centrum wsi spotykamy znaki żółtego szlaku. Skręcamy w prawo i wędrujemy pośród pól i kolonijnych zabudowań wsi. Za ostatnim gospodarstwem szlak wprowadza nas w las. Szutrową drogą dochodzimy do skrzyżowania dróg w pobliżu byłego pola biwakowego i leśniczówki Nowy Wiek. Udając się w prawo możemy dojść po ok. 500 m do Świętego Kamienia położonego w wodach Zalewu Wiślanego. Szlak skręca w lewo i po chwili wyprowadza na polanę obok leśniczówki Nowy Wiek.

Od leśniczówki Nowy Wiek dalej idziemy szeroką polną drogą biegnącą wzdłuż torów kolejowych, którą dochodzimy do skrzyżowania przed dworcem PKP w Tolkmicku (108,8 km).

Przechodzimy szlakiem przez miasto ul. Świętojańską, Placem Wolności, Elbląską, Szpitalną i Przybyłowską wychodzimy z miasta. Po wyjściu z Tolkmicka szlak czerwony biegnie polną drogą, którą dochodzimy do potoku Stradanka, płynącego tutaj skrajem lasu. Za miastem, po lewej stronie spotykamy znaki szlaku czerwonego biegnącego pod górę do grodziska „Wały Tolkmita“(110,7 km).

Idziemy dalej prosto brukowaną drogą ok. 700 m. Na zakręcie drogi szlak skręca w prawo i biegnie teraz leśną ścieżką wzdłuż linii energetycznej, a dalej klucząc polnymi i leśnymi drogami obok osady Wysoki Bór (111,9 km) do Białej Leśniczówki (113,9 km). Za leśniczówką skręcamy w lewo i dochodzimy do mostu na rzece Grabianka (115,0 km). Przechodzimy na drugą stronę rzeki i dalej polną drogą idziemy przez rezerwat „Kadyński Las“ do klasztoru franciszkanów (116,3 km). Za klasztorem znajduje się punk widokowy na Zalew Wiślany.

Z klasztory schodzimy schodami w kierunku wsi mijając z lewej strony pomnik przyrody (dąb im. Jana Bażyńskiego). Przy drodze skręcamy w prawo i udajemy się w kierunku przystanku PKS (116,8 km). Za przystankiem skręcamy w lewo i dalej idąc ulicą przechodzimy przez wieś mijając po obu stronach zabytkową zabudowę Kadyn. Po dojściu do drogi z płyt jumbo skręcamy w prawo i po przejściu przez tory kolejowe dochodzimy do szlaku rowerowego Green Velo i plaży Srebrna Riwiera ( 118,4 km). Dalsza droga prowadzi najpierw deptakiem następnie wałem wzdłuż Zalewu Wiślanego przez wieś Pęklewo (119,7 km) do Suchacza (121,2 km).

Wchodzimy na szosę asfaltową, gdzie zgodnie z kierunkiem znaków szlaku skręcamy w prawo, w kierunku Elbląga. Ok. 850 m dalej szlak nasz ponownie skręca w lewo i wchodzi na brukowaną uliczkę biegnącą lekko pod górę, wśród zabudowań wsi. Dochodząc do ostatnich budynków tej uliczki, szlak nasz biegnąc prosto wchodzi w las i szeroką, leśną drogą doprowadza nas do zrębu (z lewej strony), gdzie na zarośniętym skrzyżowaniu leśnych dróg skręca w lewo (UWAGA! na kierunek marszu. Znaki mogą być tu zarośnięte) i pnąc się pod górę ponownie wchodzi na krętą leśną drogę, by łagodnym łukiem drogi, przechodząc (już na płaskim terenie) przez skrzyżowanie leśnych dróg wejść w wyraźny wąwóz, dnem którego biegnie nasza droga. Na kolejnym skrzyżowaniu skręcamy w prawo i szeroką leśną drogą, która ok. 50 m za strumieniem skręca w lewo i następnie wijąc się skrajem zalesionych i urwistych zboczy wąwozów schodzi do strumienia toczącego swe wody u podnóża stromego wzniesienia, na szczycie którego grodzisko „Łęcze“ (123,7 km).

Wchodzimy na wzniesienie, gdzie szlak prowadzi nas przez wspomniane wcześniej grodzisko i zaraz za nim skręcamy w lewo i przechodzimy przez zagajnik sosnowy. Za zagajnikiem szlak nasz biegnąc wokół podnóża kolejnego stromego wzniesienia doprowadza nas do potężnego wąwozu. Tutaj łagodnym łukiem skręcamy w lewo i szeroką, leśną drogą, przechodząc przez rów przydrożny dochodzimy do szosy asfaltowej, na której skręcamy w lewo i wchodzimy pomiędzy pierwsze zabudowania wsi o tej samej nazwie co grodzisko – Łęcze (124,9 km).

Za przystankiem PKS szlak skręca w prawo. Idziemy początkowo drogą asfaltową, po czym gruntową drogą kierujemy się prosto podchodząc łagodnie pod górę. Wzdłuż miedzy, skrajem łąk i pól uprawnych podążamy ku widocznej w dali ścianie lasu. Tutaj wchodzimy na bardzo dobrą leśną drogę, którą podążamy ok. 1,5 km. W miejscu, gdzie droga skręca ostro w prawo (pod kątem 90 stopni) w pobliżu doliny Kamienicy, opuszczamy wyremontowaną przez Nadleśnictwo Elbląg kilka lat temu drogę i skręcamy w lewo na mniej wyraźną drogę, która najpierw łagodnie wprowadza nas na niewielki pagórek, a następnie stromo sprowadza w dół do doliny Kamienicy. Przeskakujemy wąską w tym miejscu rzekę i rozpoczynamy dość długie i kręte podejście drogą błotnistą po deszczu i często rozjeżdżoną przez sprzęt leśny. Osiągnąwszy wzniesienie dochodzimy do placu składowego drewna i drogi wyłożonej płytami typu JOMB. Odtąd wędrujemy tą drogą podziwiając z lewej strony głęboką dolinę jednego z potoków, zaś z prawej mijając tzw. Wysoki Wał z charakterystyczną drogą przecinającą go w połowie. Kilkaset metrów za nim szlak opuszcza drogę wyłożoną płytami i skręca w prawo. Odtąd krętą i miejscami słabo widoczną ścieżką i drogą, biegnącą przez tzw. „Jar 14 mostków“, schodzimy do doliny Kamienicy, ponownie przekraczamy potok i skrajem urwistego jaru wychodzimy z lasu i dochodzimy do centrum Próchnika (129,7 km), dawnej wsi, a od 2001 r. leżącej w granicach administracyjnych miasta Elbląga.

Przed zabytkowym gotyckim kościołem, przy skrzyżowaniu dróg skręcamy w lewo, asfaltową szosą biegnącą aleją pomnikowych drzew, obok zabytkowego cmentarza (po prawej stronie drogi) dochodzimy do szosy relacji Łęcze - Elbląg. Skręcamy w lewo, by po ok. 400 m skręcić ponownie, lecz tym razem w prawo. Idąc teraz asfaltem obok leśniczówki (z prawej strony) w Jeleniej Dolinie (131,2 km), dochodzimy do lasu. Po kilkuset metrach mijamy z lewej strony Jezioro Stare i dochodzimy do pola biwakowego w „Smoczej Dolinie“ usytuowanego przy urokliwym brzegu Jeziora Martwego (133,5 km).

Skręcamy tutaj w prawo i przechodzimy przez pole biwakowe, z którego wychodzimy szlakiem czerwonym biegnącym teraz skarpą nad brzegiem jeziora. Przechodzimy przez śluzę jeziora, i tuż za nią leśną ścieżką, a później polną drogą biegnącą przez wieś Jagodnik(136,5 km) dochodzimy do świetlicy i pomnika poświęconego poległym tutejszym mieszkańcom w I Wojnie Światowej. We wsi ponownie wchodzimy na szlak rowerowy Green Velo. Dalej idziemy prosto mijając leśniczówkę Pięknolas (138,0 km) i dochodzimy do miejsca wypoczynkowego szlaku rowerowego (139,3 km). Przechodzimy przez parkingi i leśną drogą dochodzimy do wsi Dąbrowa (140,5 km), gdzie przechodzimy przez szosę relacji Frombork - Elbląg. Trzymając się biegu polnej drogi, którą teraz idziemy, mijamy gajówkę Dąbrowa i dochodzimy do leśnego parkingu z polem biwakowym (141,1km) i dużego węzła szlaków turystycznych położonego na północno-wschodnim krańcu elbląskiego lasu - parku „Bażantarnia“. Tutaj skręcamy w lewo. Nasz szlak czerwony biegnie teraz równolegle ze szlakiem niebieskim - „Okrężnym“. Ok. 200 m dalej ponownie skręcamy w lewo, przechodzimy przez młodnik i leśną mało widoczną ścieżką dochodzimy do szczytu „Góry Jagiellońskiej“. Z góry schodzimy dosyć stromym zejściem w dół, do brzegu rzeki Kumielki - „Srebrnego Potoku“, gdzie skręcamy w prawo. Idziemy początkowo wąską, leśną ścieżką, a dalej szeroką trasą spacerową, gdzie po drodze mijamy dwa kolejne węzły szlaków turystycznych: „Parasol“(142,2 km), gdzie od szlaku czerwonego odchodzi szlak niebieski - „Okrężny“ oraz krzyżuje się z naszym szlakiem szlak zielony - „Ścieżka Jaszczurek“ oraz „Mostek Elewów“ (143,3 km), gdzie szlak czerwony przecina szlak żółty - „Okólny“. Trasą tą dochodzimy do restauracji „Myśliwska“, przed którą biorą swój początek wszystkie turystyczne szlaki piesze elbląskiego lasu - parku „Bażantarnia“(145,6 km).

Przy tym węźle szlaków skręcamy w lewo, około 100 m chodnikiem (szlak czerwony biegnie równolegle ze szlakiem żółtym - „Okólnym“), by ponownie skręcić w lewo, w szutrową drogę prowadzącą nas do podnóża Góry Chrobrego.

Tutaj szlak żółty skręca w lewo i pnie się do góry, natomiast my skręcamy w prawo, i zgodnie z kierunkiem znaków wchodzimy na ul. Chrobrego. Odtąd podążać będziemy ulicami Elbląga. Początkowo polną drogą, a dalej asfaltową dochodzimy do ul. Kościuszki, gdzie skręcamy w prawo. Chodnikiem tej ulicy dochodzimy do skrzyżowania z ul. Toruńską, gdzie skręcamy w lewo i przechodzimy przez mostek na strumieniu. Za mostkiem ponownie skręcamy w lewo i wchodzimy do parku miejskiego potocznie zwanego przez mieszkańców miasta „Dolinka“. Trzymając się biegu potoku dochodzimy do skrzyżowania przy ulicy Górnośląskiej i Agrikola. Przechodzimy to skrzyżowanie (po przejściach) na wprost i ponownie wchodzimy w założenie parkowe im. Traugutta. Dalej trzymając się biegu strumienia idziemy w stronę centrum miasta. Za ul. Kwiatową szlak odbija od strumienia w prawo i przechodząc środkiem parku dochodzi do ul. Traugutta. Tutaj przechodzimy przez jezdnię na drugą stronę i skręcamy w lewo. Mijając po prawej stronie Szkołę Muzyczną i Ratusz (po lewej stronie pomnik „Odrodzenia“) przechodzimy ponownie przez jezdnię i dochodzimy do ul. Hetmańskiej. Za kolejnym przejściem dla pieszych wchodzimy do następnego założenia parkowego im. Armii Krajowej. Przechodzimy przez kolejny park i dochodzimy do Domu Wycieczkowego PTTK „Galeona“ w Elblągu przy ul. Krótkiej 5. Dalej idziemy ul. Krótką do jej końca i przechodzimy na drugą stronę jezdni, gdzie obok poczty wchodzimy w dawną ul. Linki. Idąc prosto już ul. Portową spotykamy znaki szlaku niebieskiego - „Świętego Wojciecha“, wspólnie z którymi dochodzimy do portu Żeglugi Pasażerskiej położonego nad rzeką Elbląg (151,6 km). Tutaj bierze swój początek odcinek Międzynarodowego Szlaku Dalekobieżnego E-9: Elbląg - Tolkmicko - Frombork - Braniewo, długości 64,3 km (gdzie jest punkt końcowy tego szlaku), którym przyszliśmy z Braniewa.

Pozostawiamy tu znaki szlaku niebieskiego - „Świętego Wojciecha“, przechodzimy przez kładkę dla pieszych na rzece Elbląg na drugą stronę rzeki i odbijając lekko w prawo dochodzimy do ul. Radomskiej, gdzie skręcamy w prawo i wchodzimy na drogę asfaltową. Ulicą tą dochodzimy do wiaduktu kolejowego nad rzeką Elbląg (153,2 km), przed stacją PKP Elbląg Zdrój. Wychodzimy za miasto i idąc dalej tą szosą dochodzimy do wsi Bielnik II. Tutaj szlak skręca w prawo i wchodzi na drogę wyłożoną betonowymi płytami biegnącą u podnóża wału Kanału Jagiellońskiego. Idąc wzdłuż wału Kanału dochodzimy do wsi Bielnik. Tutaj wychodzimy na szosę asfaltową i skręcamy w prawo. Pośród zabudowań wsi idziemy chodnikiem do mostu na rzece Nogat (do 2006 r. funkcjonowała tu przeprawa promowa), za którym znajduje się wieś Kępki (159,2 km).

Tutaj na rzece Nogat kończy się województwo warmińsko-mazurskie, a tym samym warmiński odcinek szlaku utrzymywany przez znakarzy z Oddziału PTTK Ziemi Elbląskiej w Elblągu.

ODCINEK KĘPKI - GARDEJA
Ten odcinek znajduje się pod opieką działaczy z Oddziału Miejskiego PTTK w Kwidzynie. Jego długość wynosi 118,1 km.

Po przejściu mostem przez rzekę Nogat wędrujemy pośród zabudowań wsi Kępki. Za wsią, na skrzyżowaniu szlak skręca w prawo i asfaltową drogą prowadzi nas do wsi Stobno o rodowodzie z 1353 r., gdzie przechodzimy przez most na Starym Nogacie. Za mostem skręcamy w lewo, w polną drogę biegnącą górą wału ochronnego Starego Nogatu i przez wieś Dryling dochodzimy do wsi Solnica (9,1 km). Tutaj przed wsią przechodzimy przez drogę relacji Gdańsk - Elbląg i ok. 300 m dalej skręcamy w prawo. Dochodzimy do szosy asfaltowej, na której skręcamy w lewo i idziemy do wsi Wężownica. Tutaj szlak odbija od szosy w lewo i biegnąc polną ścieżką, opłatkami wsi (zabudowania po prawej stronie), a następnie wałem ochronnym Starego Nogatu doprowadza nas do stacji nieczynnej już kolejki wąskotorowej Rakowiska (13,9 km). Na przejeździe przechodzimy na drugą stronę torów i polaną ścieżką biegnącą wzdłuż linii kolejki dochodzimy do dużej wsi Lubstowo (18,8 km). We wsi szlak nasz ponownie wchodzi na szosę asfaltową i w centrum, na skrzyżowaniu skręca w prawo, by teraz szosą przez Myszewo (21,4 km) doprowadzić nas w okolice wsi Lipinka (24,1 km). Ok. 600 m przed wsią szlak skręca w lewo i polną drogą, miejscami wyłożoną płytami betonowymi, biegnącą w kierunku południowym doprowadza nas do osady Półmieście położonej u podnóża wału ochronnego Nogatu. Tutaj ponownie wchodzimy na wał, gdzie skręcamy w prawo i polną drogą biegnącą górą wału przez wieś Szawałd (33,0 km) doprowadza nas do centrum wsi Kamienice (39,2 km). Przechodzimy przez wieś szosą asfaltową, by zaraz za ostatnimi zabudowaniami ponownie odbić ścieżką w lewo, do wału Nogatu i polną dróżką biegnącą raz górą, raz dołem wału, to znów brzegiem rzeki, przebiegając pod wiaduktem kolejowym wprowadzić nas do Malborka i kładki dla pieszych nad Nogatem naprzeciw zamku malborskiego (44,0 km). Po przejściu przez most dla pieszych na Nogacie skręcamy w prawo i idziemy wzdłuż murów obronnych zamku malborskiego.

Dalej szlak nasz wiedzie drogą wzdłuż Nogatu, przy którym mijamy basen kąpielowy. Mijając go skręcamy w prawo, w polną dróżkę. Znaki są tu rzadko naniesione z braku miejsc, w których można by je umieścić, dlatego w tym miejscu należy uważnie śledzić przebieg szlaku. Za linią wysokiego napięcia dróżka nasza skręca w lewo i prowadzi, mijając z lewej strony wysokie klifowe zbocze, na którym widoczne są domki, w stronę jednej z dzielnic przedmieścia Malborka. Teraz zagłębiamy się w zagajnik. Odeszliśmy od brzegu Nogatu, który robi tu zakole, z prawej strony mijamy bagnisty teren porośnięty w większości olszą i wierzbą, a z lewej strony zbocze pokryte świerkowym i sosnowym drzewostanem. Dochodząc do rozwidlenia dróg nasz szlak skręca gwałtownie w lewo, w uczęszczaną drogę, a następnie po przejściu ok. 300 m w prawo, w drogę biegnącą pod górę i mniej uczęszczaną. Wchodzimy na wzniesienie. Stąd rozciąga się wspaniały widok na Nogat i okoliczne Żuławy. Widoczne są tutaj rozlewiska Nogatu, a za nimi wieś Kraśniewo i dalej żuławskie równiny, a przy dobrej widoczności można dojrzeć nawet Tczew.

Szlak czerwony biegnie dalej brzegiem lasu, koło domostw, które zostawiamy z lewej strony i idąc koło stawu dochodzimy do następnych zabudowań. Szlak biegnie tu mało uczęszczaną dróżką, koło sadu, w stronę widniejącego w oddali niedużego lasku. Idąc dalej naszą polną ścieżką mijamy z prawej strony las sosnowy z niewielką domieszką drzew liściastych i za nim wychodzimy na teren bezleśny i pagórkowaty. Stąd też mamy rozległy widok na pola uprawne okolicy oraz z prawej strony na rozległe i płaskie Żuławy. W tym miejscu szczególnie należy zwrócić uwagę na znaki szlaku, które są tu rzadko naniesione z braku odpowiednich na tym odcinku obiektów. Ścieżka, którą szlak biegnie ma kilka zakrętów, a znaki umieszczone są nawet na większych kamieniach.

Dochodząc do zabudowań przechodzimy przez opuszczony sad i za nim skręcamy w lewo, na piaszczystą, polną drogę, która wiedzie nas do wsi Gościszewo (52,0 km). Koło pierwszych domów skręcamy w prawo i polną drogą wysadzaną topolami dochodzimy do szosy. Z lewej strony mijamy dawną gorzelnię, a obecnie prywatny browar.

Z Gościszewa idziemy drogą bitą do wsi Węgry. Tuż za budynkami gospodarskimi znajduje się rezerwat przyrody „Parów Węgry“ (54,8 km).

Szlak prowadzi nas dalej drogą biegnącą między zabudowaniami gospodarczymi wsi. Za zabudowaniami, na wzgórzu mijamy stary, zniszczony cmentarz. Dalej szlak czerwony wiedzie nas drogą biegnącą obok starej cegielni, stojącej pod lasem. Obecnie znajduje się tu prywatna wytwórnia nawozów i mydła z kości zwierzęcej.

Przechodzimy przez las sosnowy i dochodzimy do pierwszych zabudowań wsi Uśnice. Wieś ta nie stanowi zwartej zabudowy, a składa się ze skupisk gospodarstw porozrzucanych w okolicznych lasach zwanych Lasami Ryjewskimi lub Sztumskimi. Skupisko gospodarstw, w którym się znajdujemy jest największym, tu też znajduje się sklep i kościół (58,2 km).

Dochodząc do rozwidlenia dróg, szlak skręca w lewo, a po przejściu dalszych ok. 200 m schodzi w lewo, w leśną dróżkę. Dróżka ta wiedzie lasem i schodzi w dół. Idąc nią dalej wychodzimy z lasu przy drugim skupisku gospodarstw wsi Uśnice, za którym ponownie zagłębiamy się w las sosnowy. Droga tu, choć uczęszczana, ale piaszczysta biegnie teraz przez prześwit wysokopiennego lasu. Z prawej strony, na wzgórzu kępa charakterystycznych drzew. To stary cmentarz. Mijamy jeszcze kilka gospodarstw, koło których skręcamy w lewo. Trasa szlaku prowadzi ścieżką biegnącą brzegiem lasu. Z prawej strony widać pola uprawne, a w oddali obwałowanie ochronne rzeki Nogat. Mijamy zniszczone gospodarstwa, po których zostały fundamenty i kilka drzew owocowych.

Las został za nimi. Trasa wiedzie teraz drogą wysadzoną drzewami, biegnącą nasypem. Przy jednym z gospodarstw (dawnego majątku) o nazwie Żydzia Góra (62,0 km), dochodzimy do wału rzeki Nogat. Gospodarstwo to położone jest na wzniesieniu, z którego roztacza się rozległy widok na rzekę Nogat oraz jej rozlewiska i obwałowania.Kościół w Tychnowach.

Z Żydziej Góry idziemy piaszczystą drogą biegnącą wzdłuż wału Nogatu. Znaki są tu rzadko naniesione z braku drzew, ale o zgubieniu kierunku marszu nie ma mowy, gdyż jest to jedyna droga w tej okolicy bez skrzyżowań i rozgałęzień. Idąc tą drogą przechodzimy obok małego sosnowego zagajnika (lasku) i wchodzimy do wsi Biała Góra (65,0 km).Kościół w Tychnowach.

Szlak wyprowadza nas ze wsi szosą w kierunku Sztumu. Mijamy pocztę, a z jej lewej strony Państwowe Przedszkole oraz wodociąg z tablicą informującą, że ujęcie wody zbudowano przy pomocy PZU. Za przydrożnym krzyżem i parkingiem znajdującym się na skraju lasu, skręcając na szlak czarny można dojść na szczyt wzniesienia - 54 m n.p.m. Jest to punkt widokowy na dolinę Wisły i Żuławy. Na szczycie wzniesienia znajduje się cokół dawnego, niemieckiego pomnika z 1930 r. Zachodnie zbocze wzniesienia jest rezerwatem roślinności stepowej o pow. 3,5 ha (oddział 123 leśnictwa Benowo). Ochronie podlega tu 12 gatunków roślin.

Idziemy dalej szlakiem czerwonym, który biegnie tutaj szosą i po przejściu niewielkiego odcinka trasa nasza skręca w prawo i biegnąc obok ogrodzenia i zabudowań wprowadza nas na leśną drogę. Dalej idziemy lasem sosnowym w kierunku południowo-zachodnim, a potem w kierunku południowym gdzie szlak wyprowadzi nas na wprost zabudowań nr 39, następnie skręcamy ostro w lewo i idziemy skrajem lasu. Po pewnym czasie zagłębiamy się w las sosnowy, aby dojść do rozwidlenia leśnych dróg. Wybieramy dukt skręcający w prawo, a po przejściu ok. 200 m szlak wychodzi na wprost starego cmentarza i zabudowań wsi Benowo (68,5 km), gdzie skręcamy w lewo i dochodzimy do szosy Sztum - Ryjewo. Za transformatorem szlak skręca w prawo, do centrum wsi. Warto tutaj skręcić w lewo, w kierunku leśniczówki „Wygoda“, nie tylko po to, aby podziwiać stare dęby - pomniki przyrody, ale przede wszystkim, aby zobaczyć znajdujące się w pobliżu szosy XVII-wieczne szwedzkie szańce.

Na wprost klubu, (za przystankiem PKS) szlak schodzi z szosy na polną drogę i omija pozostałą, większą część wsi. Przechodzimy obok cmentarza (grzebalnego), a następnie obok dębu o oryginalnym, „spiralnym“ pniu. Szlak nasz tutaj skręca w prawo i wchodzi do mieszanego lasu. Po przejściu szlakiem kolejnych kilkuset metrów wychodzimy na otwartą przestrzeń - zrąb. Tutaj szlak czerwony skręca łagodnym łukiem i wchodzi ponownie w las sosnowy. Przecina szereg leśnych ścieżek i doprowadza nas do prawie samotnie rosnącego świerka - pomnika przyrody. Należy tutaj trzymać się głównej drogi, którą biegnie szlak, aż do momentu, kiedy skończy się stary drzewostan (z prawej strony), a szlak nasz wejdzie w młodnik. Tu należy bardzo uważać, ponieważ szlak skręca pod ostrym kątem w lewo, na wschód i prowadzi nas dróżką obok starych dębów i pierwszych zabudowań należących do wsi Borowy Młyn leżącej w gminie Ryjewo. Droga, którą idziemy dochodzi do skrzyżowania duktów. Szlak skręca tutaj w prawo, w kierunku południowym i biegnie obok ogrodzenia oraz zabudowań widocznych z lewej strony. Przy drodze rośnie najpiękniejszy okaz dębu, który jest pomnikiem przyrody. Jego obwód na wysokości pierśnicy wynosi 7 m.

Mijamy przejazd i rozwidlenie dróg do Barcic, dochodzimy do nasypu kolejowego i wchodzimy na wąską ścieżkę, która biegnie między nasypem kolejowym a młodym lasem aż do Postolińskiej Strugi. Tu szlak skręca pod wiadukt z 1953 r., a za nim prowadzi przez drewniany mostek na drugą stronę nasypu kolejowego i dalej wzdłuż torów aż do przejazdu kolejowego (74,1 km). Dalej leśnym duktem biegnącym równolegle do torów kolejowych w kierunku Ryjewa. Szlak dochodzi do ul. Leśnej, potem skręca w lewo przez przejazd kolejowy do ul. Grunwaldzkiej. Przy tej ulicy na uwagę zasługuje dom nr 13, który był pierwszą świątynią - kościołem w Ryjewie. Informuje o tym tablica umieszczona na tym domu: Ten dom był świątynią katolicką w latach 1888-1909.

Przez wieś szlak nasz biegnie obok pięknie położonego na wzniesieniu kościoła neogotyckiego (225,9 km). Z tarasu którego roztacza się ładny widok na dolinę Wisły. Za kościołem szlak skręca w ul. Żurawią, w kierunku wiaduktu kolejowego, przechodzi na drugą stronę nasypu i skręca na południe. Dochodzi do szosy Ryjewo - Gurcz, przecina ją i kieruje się w stronę lasu.

Z prawej strony widoczne zabudowania wsi Budzin. Dalej niemal cały czas prowadzi przez sosnowy i różnogatunkowy las. Z lewej strony mija zabudowania (ALP), potem przecina szereg leśnych dróżek, aby doprowadzić do asfaltowej szosy Brachlewo - Podzamcze. Na szosie szlak skręca w prawo, a następnie schodzi z szosy na drogę biegnącą w lewo. Z prawej widoczna lipowa aleja, którą dochodzimy do Białego Dworu (82,4 km).

Szlak nasz prowadzi dalej skrajem lasu, a potem łukiem skręca w lewo i biegnie obok starego, zdewastowanego cmentarza. Dalej aż do wsi Tychnowy prowadzi szosą asfaltową, która biegnie tutaj prawie cały czas lasem. Dochodzimy do pierwszych zabudowań wsi, gdzie skręcamy w prawo, aby dojść do szosy Sztum - Kwidzyn. Mijamy stację transformatorową i przystanek PKS (85,5 km).

Szlak czerwony prowadzi dalej szosą w stronę Kwidzyna, aż po znak drogowy zakrętu, za nim skręca w lewo, w pierwszą polną drogę. Prowadzi między polami uprawnymi w stronę wiaduktu, dlatego idąc dalej należy uważać na znaki, które z braku odpowiednich miejsc do ich postawienia (drzewa), umieszczone są na przydrożnych kamieniach. Za polami uprawnymi dochodzimy do sosnowego lasu (z prawej), który omijamy łukiem w prawo, pozostawiając z lewej strony stary, niemiecki cmentarz i dochodzimy do szosy Brokowo - Kwidzyn, gdzie wychodzimy na wprost nowego ujęcia wody w Kamionce.

Szlak tutaj skręca w prawo i prowadzi przez wieś Baldram Mały (89,0 km). Za przydrożną kapliczką droga skręca do okazałego, zabytkowego młyna, stąd nazwa miejscowości - Piekarniak Młyn (89,8 km). Z tego miejsca mamy ok. 30 m do szlaku zielonego - „Napoleońskiego“.

Idąc dalej naszym szlakiem czerwonym zbliżamy się coraz bardziej do miasta Kwidzyn. Przed drogowskazem Piekarniak - skręcamy w prawo w dróżkę leśną. Drogami leśnymi dochodzimy do ul. Makuszyńskiego, mijając po prawej stronie zabudowania zakładu KOMPAP. Następnie dochodzimy do ul. Owczej. Po prawej stronie mijamy zabudowania osiedla Bajkowego i dochodzimy do ul Piastowskiej.

Idziemy przez osiedle Piastowskie przy posesji należącej do sióstr zakonnych i docieramy do ul. Warszawskiej. Tutaj skręcamy w prawo i dochodzimy do Ronda Jana Pawła II i wiaduktu, za którym skręcamy w lewo w ul. Kościuszki. Dalej szlak nasz biegnie ul. Kościuszki, równoległą do torów kolejowych, razem ze szlakiem zielonym - „Napoleońskim“ i doprowadza nas do dworca PKP Kwidzyn (93,0 km), gdzie szlak zielony bierze swój początek.

Od dworca PKP szlak biegnie dalej ul. Kościuszki aż do skrzyżowania. Tutaj przechodzi na drugą stronę ul. Grudziądzkiej i skręca w lewo, dalej prowadzi tą samą ulicą, obok parku, aż do wiaduktu dla pieszych (94,0 km). Następnie przecinając ul. Grunwaldzką obok Szkoły Podstawowej nr 6 szlak skręca w lewo, na ul. Sportową. Mijamy Stadion Miejski z prawej strony, a z lewej nowe osiedle mieszkaniowe „Zatorze II“ i skręcamy w lewo, w ul. Polną, a po kilkunastu metrach w prawo, w ul. Rolniczą. Dalej szlak skręca w lewo, w ul. Młyńską, przechodzi przez most na rzece Liwie, obok młyna i prowadzi w górę, do lasu obok Zakładu Produkcji Drzewnej. Tutaj kilkadziesiąt metrów szlak prowadzi przez piaszczystą skarpę, a następnie skręca w lewo do rezerwatu „Kwidzyńskie Ostnice“ (96,4 :km).

Obok rezerwatu szlak skręca w prawo, w leśną dróżkę, która doprowadzi nas do wzgórza obok strzelnicy miejskiej. Na wzgórzu szlak nasz skręca w lewo, a po kilkudziesięciu metrach ponownie skręca w lewo i prowadzi nas w dół aż do samej strzelnicy. Tutaj szlak czerwony biegnie ukosem przez strzelnicę i za nią skręca w prawo wchodząc następnie na dawną drogę dojazdową do miniętej przed chwilą strzelnicy. Trzymając się naszej drogi przechodzimy przez strumyk i dochodzimy do ul. Strumykowej. Tutaj szlak skręca w lewo, na ścieżkę zdrowia (98,5 km) i biegnie teraz lasem, wzdłuż szosy, aż do bramy wjazdowej do pensjonatu „Miłosna“. Następnie przechodzi przez szosę i tu skręca w lewo, a potem w prawo. Szlakiem dochodzimy do rozwidlenia dróg, gdzie skręcamy w lewo, w kierunku południowo-wschodnim, a dalej w prawo i idziemy aż do głazu, na którym przed wojną była umieszczona tablica informująca o założonym tu wówczas parku. Za głazem skręcamy w lewo, a następnie w prawo, na drogę biegnącą brzegiem lasu, równolegle do ul. Leśnej. Droga nasza biegnie obok malowniczego wąwozu, a potem kluczy skręcając w lewo i zaraz w prawo, przebiega przez rów, za którym skręca w lewo i biegnąc brzegiem lasu doprowadza nas do ul. Leśnej. Tutaj skręcamy w prawo i idziemy lasem aż do kolonii Białki (103,6 km). Przechodzimy między zabudowaniami kolonii i za nią skręcamy w lewo.

Trzymając się kierunku znaków szlaku czerwonego dochodzimy do zabudowań dawnej leśniczówki Bogusze, a obecnie Sadlinki, gdzie skręcamy w prawo, a za leśniczówką w lewo i dalej cały czas idąc leśnymi drogami dochodzimy do pojedynczego zabudowania dawnej gajówki Sadlinki (107,6 km). Za gajówką skręcamy w lewo i idąc dalej naszym szlakiem czerwonym, biegnącym tutaj brukowaną drogą, równoległą do linii kolejowej relacji Malbork - Toruń napotykamy po drodze trzy okazałe dęby - pomniki przyrody. Przechodzimy obok budki dróżnika, którą zostawiamy z prawej strony i po przejściu ok. 3 km dochodzimy do leśnego jeziorka. Tutaj skręcamy w lewo i idąc dalej obok młodnika dochodzimy do dużego skrzyżowania leśnych dróg, gdzie skręcamy ponownie w lewo. Leśna droga prowadzi nas do zabudowań osiedla Gardeja III. Mijamy zabudowania osiedla i polną drogą dochodzimy do szosy Kwidzyn - Grudziądz. Na szosie skręcamy w prawo i już asfaltem dochodzimy do centrum (115,4 km).

Idziemy przez miejscowość szosą w stronę Grudziądza.

Opis: Marian Tomaszewski przy współudziale: Bolesława Kołtuna, Genowefy Cybulskiej, Haliny Klein i Janusza Pressa

Sławomir Kałabun - korekta przebiegu szlaku na odcinku Braniewo – Elbląg

Odcinek Gardeja – Grudziądz
Odcinek szlaku czerwonego o długości 26,6 km jest pod opieką Oddziału PTTK im. ks. ppłk. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu.

Szlak rozpoczyna się przy ul. Wolności w Gardei. Widać znaki prowadzące w kierunku Kwidzyna przy ruchliwej drodze krajowej nr 55.

Idąc chodnikiem po ul. Grudziądzkiej mijamy kościół św. Józefa z kwadratową dzwonnicą w stylu gotyckim. Skręcamy w ul. Piastowską, następnie ul. Do Stacji i przechodzimy przez przejazd kolejowy. Docieramy kolejno do ulic Za Torem i Domki Leśne. (3,6 km)

Po wejściu w las mijamy pozostałości bramy niemieckiego dworku. W głębi zachowały się schody prowadzące z dworku do nieistniejącego już stawu oraz resztki grobowca. Spotykamy tu znaki szlaku konnego. Dochodzimy do poprzecznej drogi ciągnącej się wzdłuż granicy województw: kujawsko-pomorskiego i pomorskiego, i dalej idziemy przez las. Szlak dociera w okolice malowniczego jeziora Głęboczek, obchodzi jego wschodni brzeg, skręca w prawo i mija je od południa (7,5 km). Szlak zmienia kierunek na północno-zachodni. Przez około 5,5 km prowadzi szutrową drogą, dogodną także dla rowerzystów, która zmienia się w piaszczystą nawierzchnię na niecałe 2 km. Wiedzie leśnymi drogami w kierunku południowo-zachodnim i zachodnim. Po prawej stronie mijamy leśniczówkę Zakurzewo i przechodząc prosto przez skrzyżowanie, po lewej zostawiamy przydrożną kapliczkę.

Szlak przecina drogę asfaltową Nebrowo Wielkie – Mokre, którą można dostać się do Kwidzyna, kierując się znakami czarnego szlaku rowerowego „Po Dolinie Dolnej Wisły” (13 km). Poruszamy się po mało uczęszczanej drodze asfaltowej, mijając zabudowania Wielkiego Wełcza. Szlak skręca na południe, skąd czeka nas trzykilometrowa wędrówka leśnymi drogami i wąwozami. Po przejściu około 1 km znaki czerwone łączą się z żółtymi, wiodącymi z Dusocina, miejsca urodzenia dr. Ludwika Rydygiera, wybitnego polskiego chirurga. Oba szlaki prowadzą po Górach Łosiowych, w których utworzony został w roku 2018 park krajobrazowy. Dalej idąc urokliwym wąwozem wchodzimy między zabudowania Zakurzewa (17 km) i docieramy do skrzyżowania przy przystanku MZK. Na zakręcie mijamy pomnikowy dąb i wchodzimy na drogę gruntową. Idziemy wzdłuż rzeki i przechodzimy po mostku przez Osę. Dalej kierujemy się w stronę wiślanego wału przeciwpowodziowego, po którym poruszamy się na odcinku 2 km. Po zejściu z wału znaki prowadzą do miejscowości Parski. Docieramy do zabudowań i skrzyżowania przy przystanku MZK (20,3 km).

Idąc szlakiem wchodzimy, miejscami dość stromą, leśną drogą. Trafiamy na rozwidlenie dróg. Można zboczyć ze szlaku w lewo i po 100 m dotrzeć do Dużego Szańca Dzieła Parski oraz położonego nieco dalej cmentarza mennonickiego. My podążamy leśną drogą biegnącą przez północną część Obszaru Natura 2000 „Cytadela Grudziądz” ustanowionego w celu ochrony siedlisk nietoperzy. Spomiędzy starych dębów wyłania się Mały Szaniec Dzieła Parski. Wychodzimy z lasu i po dotarciu do ul. Leśnej widzimy pierwsze zabudowania Nowej Wsi. Mijamy, zadziwiający swą konstrukcją, lotniczy radar nawigacyjny. Droga okrąża schron łączności, wychodzi z zabudowań i wiedzie ul. Forteczną. Szlak skręca w ul. 29 Października, dociera do skrzyżowania z ulicą Parkową w Nowej Wsi (23,1 km). Z tego miejsca warto odbić w prawo i podziwiać pomnikowy kasztanowiec zwyczajny rosnący nieopodal. Dalej szlak wiedzie ścieżkami lasu komunalnego, okrążając od wschodu cytadelę, przecina ul. Czwartaków, gdzie łączy się z Wiślaną Trasą Rowerową. Mijając Dzieło Rogowe cytadeli wchodzi w ul. Saperów. Mijamy Centrum Szkolenia Logistyki (25,1 km).

Za znakami szlaku nadal idziemy ul. Zamkową po Nadbrzeżu Wiślanym. Docieramy do parku na Górze Zamkowej z reliktami murów zamku krzyżackiego i odbudowaną wieżą Klimek, z której można podziwiać panoramę Grudziądza i okolic. Dalej idziemy ulicami Zamkową i Spichrzową.

Z tego miejsca rozciąga się piękny widok na Wisłę i Błonia Nadwiślańskie oraz zabytkowe Spichrze. Warto zatrzymać się przy pomniku ułana z dziewczyną. Po minięciu Ratusza i gotyckiej Bazyliki Św. Mikołaja, na zakręcie można rzucić okiem na Plac Miłośników Astronomii z pomnikiem Kopernika. Szlak skręca w ul. Kościelną i prowadzi na Rynek (26,6 km).

Wędrówka kończy się spotkaniem z Mikołajem Kopernikiem, który przysiadł na ławeczce w północno-zachodnim krańcu grudziądzkiego Rynku i przypomina o swojej wizycie w 1522 r., kiedy to wygłosił „Traktat o monetach” podczas zjazdu stanów Prus Królewskich. Tablicę upamiętniającą to wydarzenie można odnaleźć na ścianie jednej z kamienic.

Beata Chodziurko-Furso
mapa szlaku na odcinku Gardeja - Grudziądz
ślad gps odcinka Gardeja - Grudziądz