Imprezy i wycieczki | Biuro | Kontakt

W środę 7 listopada 2012 r. w siedzibie PTTK odbyło się kolejne szkolenie członków Koła Przewodników i Pilotów Turystycznych im. R. Gierzyńskiego w Elblągu. Ponieważ listopad to szczególny czas, kiedy to świętem Wszystkich Świętych i Dniem Zadusznym wchodzimy w nowy miesiąc. Zatem i przewodnicy postanowili pochylić się nad historią zapisaną pośród dawnych i obecnych cmentarzy. Na szkolenie przybyło 16 osób – członków i sympatyków naszego Koła. Szkolenie prowadził kol. Witold Ławrynowicz.

Słowo cmentarz wywodzi się z języka greckiego, w którym „koimētrion” w dosłownym tłumaczeniu oznacza „miejsce snów”. Określenie to przejęli od Greków Rzymianie, tworząc na bazie tego słowa swój odpowiednik - cemeterium (coemeterium). W naszym rodzimym języku pojawiła się natomiast postać: cmyntarz/cmyntorz, czyli „miejsce, gdzie ludzie się smęcą”.

Nasz kol. Witold do tematu podszedł chronologicznie, rozpoczynając od najwcześniej wzmiankowanych w dziejach miasta cmentarzach. Była zatem mowa o cmentarzu przy kościele św. Mikołaja, Św. Ducha, Najświętszej Marii Panny, Bożego Ciała (powstał on przy datowanym na koniec XIV wieku szpitalu św. Jerzego i związanej z nim kaplicy), gdzie spoczywali pierwsi mieszkańcy naszego miasta. Kilkadziesiąt lat po założeniu Elbląga, w mieście okolonym murami zaczęło brakować miejsca na pochówki. Już w 1256 roku pojawia się wzmianka o filialnym kościele św. Jakuba, zbudowanym w okolicy dzisiejszej ulicy Krótkiej. Obiekt miał służyć jako kościół cmentarny, ale i jako kościół dla ludności wschodnich przedmieść miasta. Z uwagi na rozbudowę obwarowań miasta kościół św. Jakuba został rozebrany w 1601 r. Cenniejsze płyty nagrobne przeniesiono na cmentarz Bożego Ciała, ale cmentarz pełnił swe funkcje aż do końca XVIII wieku. W XVIII w teren cmentarza Parafii św. Mikołaja znajdował się w okolicy dzisiejszej ulicy Grota Roweckiego i Hetmańskiej.
Dziś w wielu miejscach, w których dawniej istniały cmentarze są parki i skwery oraz ulice, a skryta w kwieciu i krzewach dwujęzyczna tablica upamiętnia historię tego miejsca. I tak np. w miejscu wspomnianego cmentarza przy kościele św. Jakuba i fortyfikacji miejskich – jest dzisiejszy Park Planty. Dużą nekropolią elbląską na której spoczęło wielu wybitnych obywateli naszego miasta, był cmentarz parafii Najświętszej Marii Panny, znajdujący się przy kościele św. Anny. Od 1960 r. jest to Park im. R. Traugutta. Tu spoczął m.in. Ferdynand G. Schichau, Henryk Nitschmann. Był także w Elblągu kirkut przy zbiegu ulic Brzeskiej i Browarnej założony w 1812 r., który służył starozakonnym do ostatniej wojny. Według Janusza Charytoniuka, najbardziej wysunięta na północ nekropolia Elbląga znajdowała się na rozległym wzgórzu u zbiegu ulic Odrodzenia i Robotniczej, w miejscu, gdzie teraz wznosi się kościół Świętej Rodziny. Miejsce grzebalne dla mieszkańców słabo jeszcze wówczas zaludnionej okolicy wytyczono tu w 1807 r., dla katolików i protestantów. Cmentarz ten stracił na znaczeniu po erygowaniu na przełomie XIX i XX wieku parafii protestanckiej św. Pawła i katolickiej św. Wojciecha, gdyż zmarłych grzebano przy tych kościołach, jednak już w latach 30 XX w zaczęło tam brakować miejsc i cmentarz wrócił do łask.

Między ulicami Robotniczą i Płk. Dąbka widoczny jest pas zieleni z brzozową alejką - to pozostałość po najstarszym elbląskim cmentarzu komunalnym, który powstał w 1909 r, a nazywany był Cmentarzem Ubogich lub Północnym.

Był również na Nowym Mieście cmentarz Trzech Króli, cmentarz Baptystów przy ul. Kosynierów Gdyńskich, a także nekropolia związaną ze szpitalem zadżumionych znajdująca się u zbiegu ulic 12 Lutego i Słonecznej.

Przy ul. Sadowej znajduje się jeden z większych dawnych kompleksów cmentarnych. Jest tutaj mały, niewielki cmentarz kościoła kalwińskiego. Najprawdopodobniej po drugiej stronie alei cmentarnej miały swoje miejsca pochówku gminy Baptystów i parafii Trzech Króli.

Teren obecnego cmentarza przy ul. Agrykola wytyczono w okresie międzywojennym, gdy na cmentarzach śródmiejskich zaczęło brakować miejsca. Nekropolia była podzielona na prostopadłe do ulicy sektory. Część zachodnią (przy Dolince) przeznaczono dla parafii św. Anny, a obok wyznaczono pas ziemi na potrzeby gminy mennonickiej. Wzdłuż obecnej ul. Kościuszki swoje miejsce grzebalne miała parafia św. Mikołaja. Cmentarz powstał w 1946 roku, właśnie przez połączenie tych założonych w połowie XIX wieku nekropoli parafii św. Mikołaja i Najświętszej Marii Panny, oraz ewangelickiej i mennonitów, na których terenie znajduje się teraz pomnik i Cmentarz Żołnierzy Armii Radzieckiej. Na cmentarzu mieszczą się mogiły m.in. Zbyszka Godlewskiego i Mariana Sawicza. Przy głównej alei tej nekropolii, w najstarszej jej części, znajduje się kwatera wojskowa założona w 1945 roku, w której pochowani zostali jeńcy wojenni różnej narodowości: Polacy, Włosi i Francuzi.

Cmentarz „Dębica” to nekropolia przy ul. Łęczyckiej powstała w 1974 roku. Pochowano tu około 30 tysięcy zmarłych, a obszar cmentarza z roku na rok się powiększa. W najstarszej części cmentarza znajduje się kwatera przeznaczona na miejsce wiecznego spoczynku - szczególnie zasłużonych mieszkańców miasta.

Cóż przez blisko 800 lat istnienia naszego miasta tysiące istnień odeszło na wieczną wędrówkę, stąd nie dziwi nikogo fakt, że tak wiele było tu cmentarzy. Gdyby nie wydarzenia wojenne, pewnie wiele z nich nadal by istniało.

Zapyta któż, po co nam takie szkolenie? Odpowiem zatem ciekawym - po to by pamiętać o ludziach, którzy kształtowali nasze miasto, by szanować historię zapisaną wśród konarów starodrzewu, w którego korzeniach spoczywają szczątki tych, co odeszli przed nami.

Zainteresowanych odsyłamy do artykułów, z których m.in. zaczerpnięto powyższe informacje:
Elbląg: Spacerkiem po starych i nieistniejących cmentarzach
Elbląskie cmentarze

Jolanta Bulak